بررسی ساختار تشریحی- تکوینی، کاریولوژیکی و گرده شناسی دو گونه مرزنجوش (.origanum vulgare l و .origanum majorana l) و سنجش تغییرات کمی و کیفی اسانس آنها در مراحل تکوینی

در این پژوهش ساختار تشریحی اندام‎های رویشی و زایشی و مراحل تکوین دانه گرده، تخمک و رویان دو گونه مرزنجوش با نام‎های. l origanum vulgare وl. o.majorana با استفاده از روش‎های متداول سلولی- بافت‎شناسی و به کارگیری میکروسکوپ نوری مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. خصوصیات فراساختاری دانه‎ گرده نیز با کمک میکروسکوپ الکترونی نگاره بررسی شد. کاریولوژی ریشه‎ها با استفاده از روش اسکواش و رنگ‎آمیزی با استواورسئین انجام شد. به منظور بررسی ترکیبات اسانس و مقدار آنها در مراحل تکوینی، اندام‎های هوایی دو گونه از ابتدای فاز رویشی تا انتهای فاز گلدهی در پنج مرحله نموی مختلف (اوایل رشد رویشی، اواخر رشد رویشی، اوایل گلدهی، اواسط گلدهی و اواخر گلدهی) برداشت شد. با استفاده از دستگاه کلونجر اسانس‎گیری از نمونه‎های خشک شده به عمل آمد و سپس برای بررسی اجزاء و درصد ترکیبات اسانس‎ها، نمونه‎ها به دستگاه گازکروماتوگرافی (gc) و گازکروماتوگرافی وابسته به طیف‎ سنج جرمی(gc/ms) تزریق شدند. نتایج این پژوهش‎ها نشان داد که ساختار تشریحی اندام‎های رویشی و زایشی هر دو گیاه مشابه است و بیشترین تفاوت‎ها مربوط به ساقه و برگ است. ساقه مرزنجوش وحشی دارای کلانشیم بیشتری در چهار گوشه است و برجستگی بیشتری دارد. برگ‎های مرزنجوش اروپایی از تراکم کرک بالاتری برخوردارند و تعداد لایه‎های پارانشیم نردبانی این گونه بیشتر است. انواع مختلفی از کرک‎های محافظ و کرک‎های ترشحی در هر دو گونه شناسایی شدند. مریستم‎های رأس ساقه هر دو گونه ساختار معمول مریستم را دارد و از لایه‎های تونیکا، کورپوس و مریستم مغز تشکیل شده‎اند. در مریستم رأس ریشه نیز بخش‎های کلاهک، مرکز آرام و مریستم زمینه مشاهده شدند. تخمدان‎های هر دو گونه از نوع فوقانی و چهار حجره‎ای می‎باشد. در هر حجره تخمدان یک تخمک واژگون قرار دارد و در کیسه رویانی نیز رویان‎های کروی، قلبی، اژدری و لپه‎ای مشاهده شد. برش‎گیری میکروتومی اندام‎های زایشی هر دو گونه نشان داد که لایه‎های تشکیل‎دهنده دیواره بساک از خارج به داخل عبارتند از اپیدرم، لایه مکانیکی، لایه گذر و تاپتوم. تاپتوم در ابتدای تکوین دانه گرده از نوع ترشحی و در اواخر نمو دانه گرده از نوع پلاسمودیومی می‏باشد. تترادها در هر دو گونه از نوع چهاروجهی (تتراهدرال) است. پس از بررسی دانه گرده به روش‎های وودهاوز، استولیز و مشاهده با میکروسکوپ الکترونی نگاره مشخص شد که دانه گرده هر دو گونه دارای منظره قطبی شش وجهی و منظره استوایی بیضی‎شکل هستند. دانه گرده‎ها دارای شش شیاراند و تزئینات سطح دانه گرده‎ها از نوع مشبک چاله‎دار است. نسبت طول محور قطبی بر طول محور استوایی (p/e) در مرزنجوش وحشی 13/1 و در مرزنجوش اروپایی 32/1 است. نتایج بررسی‎های کاریولوژیکی نشان داد که هر دو گونه مورد بررسی دارای 30 کروموزوم هستند (30 =n 2). مقدار اسانس استخراجی گونه مرزنجوش اروپایی بیشتر از مرزنجوش وحشی بود و نتایج سنجش‎های گازکروماتوگرافی و گازکروماتوگرافی وابسته به طیف‎نگار جرمی نشان داد که در مرزنجوش وحشی در مجموع 78 ترکیب شناسایی شد. بیشترین مقدار اسانس در اواخر مرحله گلدهی به دست آمد و مهمترین اجزای اسانس این گونه شامل جرماکرنd ، ترانس‎کاریوفیلن، ترپینولن-4-اُل، آلفا-ترپینن، گاما- ترپینن، بیسیکلوجرماکرن، 1-اُکتن-3-اُل و آلفا-هومولن بود. در مرزنجوش اروپایی در مجموع 39 ترکیب شناسایی شد. در این گونه نیز بیشترین مقدار اسانس در اواخر مرحله گلدهی به دست آمد. بیشترین اجزای این اسانس ترپینولن-4-اُل، گاما-ترپینن، آلفا-ترپینن، آلفا-ترپینئول، سابینن، لینالول و ترانس‎کاریوفیلن بود.